Mesane nedir?
Mesane göbek altındaki kasların arkasında, erkeklerde bağırsakların önünde kadınlarda rahmin altında yer alan bir organdır. Böbreklerden gelen idrarın biriktiği torbadır.
Mesane nasıl çalışır?
Böbreklerden gelen idrar mesaneyi doldurmaya başladığında beyine sinirler yoluyla sinyal gider, buna karşılık beyin hem mesanenin kasılmasını engelleyecek hemde idrar tutmayı sağlayan kasların kasılmasını sağlayacak sinyaller gönderir. Ancak, mesanede biriken idrar kapasiteyi zorlamaya başladığında beyine giden sinyaller sıklaşır ve beyin kişiyi tuvalete yönlendirerek uyguladığı baskıyı kaldırır. Böylece mesane adalesi kasılır, idrar tutmayı sağlayan kaslar gevşer ve kişi idrarını yapar. Mesanede (idrar torbası) normal bir erişkinde 350-500 ml kadar idrar birikebilir.
İdrarı nasıl tutarız?
İdrar tutmayı sağlayan faktörler nelerdir? İdrar birikirken mesane elastik olduğundan genişlemeye başlar, bu sayede mesane içerisinde basınç artışı olmaz, böbreklerden gelen idrar rahatlıkla mesaneye girebilir. Ayrıca, mesanenin hemen altında idrar tutmaya yarayan ve devamlı kasılı olarak duran kaslar idrar torbasında biriken idrarın kaçmasına engel olur. Kadınlarda anatomik olarak idrar borusu erkeklere göre daha kısadır. Kadınlarda salgılanan bazı hormonlar idrar borusuna (üretra) destek sağlar. İdrar yaparken mesane bir miktar aşağı doğru hareket eder.
Neden idrar kaçırılır?
Birçok nedeni vardır. Mesanenin enfeksiyonları (kadınlarda sistit, mesane iltihabı), vajina enfeksiyonları, mesane taşları, tümörleri, zorlu doğumlar, menopoz sonrası hormonal değişiklikler, karın bölgesine uygulanan şua tedavisi, sinirsel hastalıklar ve özellikle erkeklerde görülen prostat büyümesi gibi nedenlerle mesane çıkışı tıkanıklıkları idrar kaçırma nedeni olabilir.
Ayrıca kadınlarda devamlı idrar kaçırmaya sebep olabilecek nedenler arasında mesane-vajina arasında ya da böbrekle mesane arasındaki idrar borusu (üreter) – vajina arasında oluşacak birleşmeler sayılabilir. Kontrolsüz şeker hastalığında, alkolizmde de idrar kaçırmaları görülebilir.
Kadın yada erkeklerde geçirilmiş çeşitli ameliyatlar idrar kaçırmaya yol açabilirler. Erkeklerde prostatın özellikle kanserine yönelik ameliyatlar, diğer prostat ve mesane boynu ameliyatları, mesane ve idrar tutma mekanizması çevresindeki ameliyatlar gibi nedenler sayılabilir.
İlaçlar da idrar kaçırmaya sebep olabilir veya kolaylaştırabilir. Bunlar arasında adele gevşeten ilaçlar, tansiyon düşürücü ilaçlar, idrar söktürücüler, sakinleştiriciler, depresyona karşı alınan ilaçlar, alerji ilaçları vb gibi ilaçlar yer alır.
Beyin fonksiyonlarında yavaşlamaya neden olan hastalıklarda (demans, alzheimer, damarsal hastalıklar vb) idrar kaçırmaya neden olur.
Normal doğum neden idrar kaçırma riskini arttırır?
Mesanenin sabit durmasını sağlayan kaslar normal doğum esnasında yırtılır veya zarar görür (Şekil 3,4). Normalde hapşırırken, öksürürken mesane aşağı doğru hareket eder. Mesanenin aşağı doğru daha fazla hareket etmesini alttan gelen destek kas dokusu engeller ve kişi idrar kaçırmaz. Ancak, çevredeki kasların zarar görmesi veya yırtılması nedenleriyle özellikle hapşırırken, öksürürken mesane sabit duramayarak aşağı doğru yer değiştirir, alttaki destek kas dokusu hasarlı olduğu için yeterli desteği sağlayamaz ve mesane aşağı doğru daha fazla sarkar ve kişi idrarını kaçırır
İdrar kaçırma nasıl teşhis edilir?
Bunun için öykü, muayene, günlük idrar takip çizelgesi, kişinin kaçırdığı idrar miktarının tespit edildiği ped testi ve gerekirse ürodinami adı verilen mesanenin nasıl çalıştığını gösteren testlerle tanı konur.
Ürodinami özellikle daha önce idrar kaçırma ameliyatı olmasına rağmen idrar kaçırmaya devam eden hastalar ve ameliyat yapılacak hastalara uygulanan daha ayrıntılı bir incelemedir. Bu işlem sırasında hastanın mesanesine yerleştirilen bir kateter ile mesanenin nasıl çalıştığı ve idrar kaçırmanın nedenleri ile ilgili değerli bulgular elde edilir.
İdrar kaçırma yakınması olan hastalar nasıl tedavi edilir?
Tedavide egzersiz, ilaç tedavisi ve çeşitli ameliyat yöntemleri uygulanabilir.
1. Egzersiz
Bazı hastalarda ilk başvurulacak yöntemdir. Herhangi bir yan etkisi yoktur. Egzersiz uygulaması birçok şekilde yapılabilir. Hastaya kendi kaslarını doğru şekilde kasması öğretilerek çalışması istenilir. Genellikle bu yöntemde hastalar uyumsuz olurlar.
Pasif egzersiz yöntemlerinden en yenisi ve ABD’de FDA (Gıda ve İlaç Birliği) tarafından onaylanmış olan yöntem Manyetik Pelvik Taban Stimülasyonudur (ExMI). Bu yöntemin etkinliğinin araştırıldığı bilimsel çalışmalarda her tip idrar kaçırmaya karşı oldukça etkili bir yöntem olduğu gösterilmiştir.
Uygulanması son derece basit ve ağrısızdır. haftada 2-3 kez 20 dakika süreyle uygulanır. Hastanın klinik özelliğine göre 8-10 hafta uygulama devam eder. Tedavi esnasında hasta uygulama sandalyesine günlük kıyafeti ile oturtulur (Şekil 8). Herhangi bir yan etkisi yoktur. Uygulama pasif egzersiz yaptırarak pelvik taban kaslarını etkili bir şekilde çalıştırır. Hastada ek bir motivasyona ihtiyaç duyulmaz. Bu egzersizde kişi kaslarının kasıldığını hisseder. Bu kasların güçlenmesi idrar kaçırmayı tamamen ortadan kaldırır yada azaltır.
Manyetik Pelvik Taban Stimülasyonu (ExMI) Tedavisinden Kimler Fayda Görebilir?
Manyetik Pelvik Taban Stimülasyonu (ExMI) Tedavisinin yan etkisi varmı?
Hayır, yapılan çalışmalarda herhangi bir komplikasyon görülmemiştir.
Manyetik Pelvik Taban Stimülasyonu (ExMI) Tedavisi tekrar uygulanabilirmi?
Evet, 16-20 seanslık uygulamadan sonra hasta tedaviden fayda görüyorsa belirli aralıklarla tekrarlanabilir. Ancak, fayda görmeyen hasta grubunda alternatif tedavilere geçilmelidir.
2.İlaç Tedavisi
Özellikle tuvalete yetişemeyip idrarını kaçıran ve/veya hapşırırken, öksürürken idrar kaçıran ve tuvalete yetişemeyip idrar kaçıran hastalarda tek başına yada diğer yöntemlerle birlikte kullanılırlar. İdrar kaçırma tedavisinde kullanılan ilaçlar tansiyon yada şeker ilaçları gibi kullanıldığı sürece etkilidirler. Genellikle hastaların uzun süreli tedaviye uyum sağlamaları zor olmaktadır ayrıca bazı ilaçların ağız kuruluğu gibi yan etkileri yüzünden sıcak havalarda sıkıntı yaşanır.
3.Cerrahi Tedavi
Özellikle hapşırırken, öksürürken idrar kaçıran kadınlarda 2000’li yıllara kadar uygulanan ameliyat yöntemleri yüz gerdirmeye benzetilebilir. O dönemlerde uygulanan yöntemler aşağı doğru yer değiştiren mesaneyi yukarı çekmeye yarayan yöntemlerdi. Bilimsel olarak en başarılı ameliyat yönteminde dahi ameliyatın 2. yılından sonra şikayetlerin tekrar etmesi yüzünden büyük oranda alternatif tedavi yöntemlerinin yapılması gerekmekteydi.
Son yıllarda hapşırırken, öksürürken idrar kaçırmanın esas nedeninin pelvis tabanındaki destek kas dokusunun yetersizliği olduğu anlaşılması üzerine, mesanenin yukarı doğru çekilmesi yöntemleri terk edilerek, aşağı doğru hareket eden mesanenin daha fazla aşağı doğru gelmesini engelleyen ve mesane tabanına hamak gibi destek sağlayan özel bir madde cerrahi olarak yerleştirilmeye başlandı. TVT (Trans Vaginal Tape) adı verilen bu uygulama son derece kolay, nekahat dönemi kısa ve hastanede yatmayı gerektirmeyen günübirlik bir işlemdir. Lokal anestezi ile dahi yapılabilir.
Bu yöntem sayesinde idrar kaçırma tedavisinde önemli bir adım atılmış oldu. Bu yöntemin uzun dönem sonuçlarıda oldukça yüz güldürücü olduğu bilimsel olarak gösterilmiştir. Erken dönemde başarı %90’ların üzerinde iken ameliyattan 5 yıl sonra dahi başarı %80’lerin üzerinde olarak bildirilmektedir.
Mesanenin kasılmamasına bağlı idrar kaçırmaları nasıl tedavi edilebilir?
Düzenli çalışmayan kalbin düzenli çalışması nasıl bir kalp pili yerleştirilmesi ile sağlanıyorsa, aynı şey mesanede de uygulanabilir.
Öncelikle ilaç tedavisi uygulanır, ilaç tedavisinden fayda görmeyen veya ilacı kullanamayan kişilerde mesanenin kasılmasını sağlayan siniri uyaran bir pil yerleştirilebilir. Sakral Sinir Stimulasyonu adı verilen bu yöntem seçilmiş hastalarda oldukça etkili bir yöntemdir. Ancak pahalı olması en büyük dezavantajıdır.
Mesanenin kasılmamasına bağlı idrar kaçırmalarda ameliyat dışı tedavi yöntemi varmı?
Yapabilen hastaya yada yakınına temiz aralıklı sonda takılması öğretilerek mesanede kalan idrar miktarı belirli aralıklarla vücut dışına alınır.
Alternatif bir diğer yöntem ise idrar borusu içerisine lokal anestezi ile yerleştirilen bir cihaz ile idrar vücut dışına alınır ancak bu yöntem sadece kadınlarda kullanılabilir.